Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου δεν είναι ένδειξη ουκουμενισμού, όπως διατείνονται οι ημιμαθείς και οι φανατικοί, αλλά μια κανονικά τεκμηριωμένη πράξη για την ενότητα της Ορθοδοξίας.
Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου να χορηγήσει το Αυτοκέφαλο στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (OCU) προκαλεί ακόμα και σήμερα έντονες συζητήσεις και αντιδράσεις, ιδιαίτερα από φιλορωσικούς κύκλους. Οι επικριτές του Πατριάρχη ισχυρίζονται ότι η πράξη αυτή ήταν ουκουμενιστική και διχαστική, ενώ προβάλλουν επιχειρήματα περί άκυρων χειροτονιών κληρικών που προέρχονται από μη κανονικές εκκλησιαστικές οντότητες, όπως η «Πατριαρχία Κιέβου». Ωστόσο, μια βαθύτερη ανάλυση της εκκλησιαστικής παράδοσης, των κανονικών δικαιωμάτων του Οικουμενικού Πατριαρχείου και της ιστορικής πορείας του ουκρανικού ζητήματος αποδεικνύει ότι η απόφαση αυτή ήταν κανονικά δικαιολογημένη και απαραίτητη για την ενοποίηση και την κανονικότητα της Ουκρανικής Εκκλησίας.
1. Κανονική Δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης είχε το κανονικό δικαίωμα να παρέμβει στο ζήτημα της Ουκρανικής Εκκλησίας, δεδομένου ότι η περιοχή της Ουκρανίας υπαγόταν στην κανονική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως πριν μεταβιβαστεί διοικητικά στη Μόσχα το 1686. Αυτή η μεταβίβαση έγινε με την προϋπόθεση ότι η Μόσχα θα διατηρούσε απλώς μια εποπτική σχέση, ενώ το Οικουμενικό Πατριαρχείο παρέμεινε η ανώτατη εκκλησιαστική αρχή. Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, βλέποντας τις συνεχιζόμενες διαιρέσεις στην Ουκρανική Εκκλησία και την επιθυμία του λαού για ανεξαρτησία από τη Ρωσική επιρροή, θεώρησε ότι είχε το δικαίωμα να αποκαταστήσει την κανονικότητα.
2. Προηγούμενες Αποτυχίες για Αυτοκεφαλία
Η πρώτη αίτηση των Ουκρανών για αυτοκεφαλία κατά τη δεκαετία του 1990 δεν έγινε αποδεκτή, καθώς τότε η Ουκρανική Εκκλησία ήταν βαθιά διχασμένη. Η έλλειψη ενότητας και η απουσία σαφούς λαϊκής απαίτησης εμπόδισαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο να προβεί στην κίνηση αυτή τότε. Ωστόσο, το 2018 η κατάσταση είχε αλλάξει: υπήρχε ευρεία στήριξη από τον ουκρανικό λαό και την πολιτική ηγεσία της χώρας, ενώ η ανάγκη απομάκρυνσης από την επιρροή της Ρωσικής Εκκλησίας έγινε πιο έντονη, ειδικά μετά τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τις συγκρούσεις στην περιοχή. Το αίτημα για αυτοκεφαλία ήταν πλέον έκφραση της εθνικής ταυτότητας των Ουκρανών και επιδίωξη εκκλησιαστικής ανεξαρτησίας, ακολουθώντας το πρότυπο άλλων Ορθόδοξων Εκκλησιών, όπως της Ελλάδας και της Σερβίας.
3. Η Ενότητα και η Αποκατάσταση των Σχέσεων
Η απόφαση του Πατριάρχη Βαρθολομαίου είχε ως σκοπό να θεραπεύσει το σχίσμα που είχε προκληθεί από τις διαιρέσεις στην Ουκρανική Εκκλησία, επανενώνοντας τις τρεις κύριες εκκλησιαστικές οντότητες (την Εκκλησία που υπαγόταν στη Μόσχα, την «Πατριαρχία Κιέβου» και την Αυτοκέφαλη Εκκλησία). Αν και η Ρωσική Εκκλησία και οι φιλορωσικοί θύλακες στην Ουκρανία παραμένουν ισχυροί και επιμένουν στην αντίθεσή τους, η απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου είχε στόχο να ενισχύσει την ενότητα και να δημιουργήσει μια ενιαία, κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ουκρανία, απαντώντας στις επιθυμίες του λαού για εκκλησιαστική ανεξαρτησία.
4. Το Ζήτημα των Χειροτονιών και η Θεραπεία των Σχισμάτων
Οι επικριτές της OCU υποστηρίζουν ότι οι χειροτονίες πολλών κληρικών της, που είχαν πραγματοποιηθεί από τη σχισματική «Πατριαρχία Κιέβου» υπό τον Φιλάρετο, είναι άκυρες. Ωστόσο, ο ομότιμος καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Θεολογικής Σχολής Αθηνών, Βλάσσης Φειδάς, υποστηρίζει ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε το κανονικό δικαίωμα να αποδεχθεί αυτές τις χειροτονίες και να αποκαταστήσει την κανονικότητα των κληρικών χωρίς επαναχειροτονία.
Η αρχή της θεραπείας των σχισμάτων είναι βαθιά ριζωμένη στην Ορθόδοξη παράδοση. Ιστορικά παραδείγματα, όπως αυτό των Μελιτιανών ή του σχίσματος της Βουλγαρίας, δείχνουν ότι η Εκκλησία έχει την εξουσία να αποκαθιστά κληρικούς που προέρχονται από σχισματικές οντότητες χωρίς να απαιτείται νέα χειροτονία, εφόσον αυτοί επιστρέφουν στην κανονική Εκκλησία. Η αποδοχή των χειροτονιών της OCU από το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι συνεπής με αυτή την κανονική πρακτική και δεν συνιστά απόκλιση από τις παραδόσεις της Εκκλησίας.
5. Η Αρχή της Οικονομίας και η Κανονική Ευθύνη του Πατριαρχείου
Η αποκατάσταση των κληρικών της OCU βασίζεται στην αρχή της οικονομίας, την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία εφαρμόζει για το καλό της σωτηρίας των πιστών και της ενότητας της Εκκλησίας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έκανε χρήση αυτής της αρχής για να θεραπεύσει τις διαιρέσεις στην Ουκρανία, ενοποιώντας τους πιστούς και αποκαθιστώντας την κανονική τάξη. Επίσης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ως το «πρώτο τη τάξει» στην Ορθοδοξία, έχει το προνόμιο να αποδέχεται τελικές προσφυγές σε κανονικά ζητήματα, όπως αυτό της Ουκρανίας, και να αναθεωρεί αποφάσεις άλλων τοπικών Εκκλησιών.
Συμπέρασμα
Η απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου να χορηγήσει το Αυτοκέφαλο στην Ουκρανική Εκκλησία ήταν μια πράξη κανονικής δικαιοσύνης και πνευματικής ευθύνης, που στόχευε στην ενοποίηση του ουκρανικού λαού και στην αποκατάσταση της κανονικότητας. Η αποδοχή των χειροτονιών των κληρικών της OCU στηρίζεται στην παράδοση της Εκκλησίας και στην αρχή της θεραπείας των σχισμάτων, με το Οικουμενικό Πατριαρχείο να ενεργεί στο πλαίσιο των κανονικών του δικαιωμάτων και της αποστολής του να διασφαλίσει την ενότητα και την ειρήνη στην Ορθόδοξη Εκκλησία.