Γιατι η χωρα χρειαζεται νεους θεσμους, στρατηγικη κουλτουρα και εθνοκεντρικο προσανατολισμο ωστε να ανταποκριθει στις προκλησεις του 21ου αιωνα.
Εισαγωγη
Η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα περιβάλλον γεωπολιτικών ανατροπών. Η Ανατολική Μεσόγειος, τα Βαλκάνια και η Μέση Ανατολή αποτελούν πεδία ανταγωνισμού μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων.
Κι όμως, η χώρα μας εξακολουθεί να λειτουργεί με εργαλεία του παρελθόντος:
- χωρίς θεσμική μνήμη,
- χωρίς δομές στρατηγικού σχεδιασμού,
- χωρίς οργανωμένη παραγωγή πολιτικής.
Το αποτέλεσμα είναι ότι η Ελλάδα ακολουθεί παθητικά τις εξελίξεις, αντί να τις διαμορφώνει. Αν θέλουμε να αποφύγουμε μια ιστορική παγίδευση, απαιτείται μια ολιστική μεταρρύθμιση σε Άμυνα και Εξωτερική Πολιτική.
Το ελληνικο στρατηγικο ελλειμμα
Έλλειψη θεσμικής μνήμης
Η Ελλάδα δεν έχει παράδοση σε θεσμούς στρατηγικής σκέψης. Οι όποιες πρωτοβουλίες (π.χ. προτάσεις για Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας) δεν εδραιώθηκαν ποτέ.
- ΗΠΑ: Το National Security Council (NSC) από το 1947 αποτελεί τον εγκέφαλο της αμερικανικής στρατηγικής. Συμμετέχουν ο Πρόεδρος, οι Υπουργοί Άμυνας και Εξωτερικών, οι επικεφαλής υπηρεσιών. Εκεί λαμβάνονται αποφάσεις για πόλεμο, ειρήνη, συμμαχίες.
- Τουρκία: Το Milli Güvenlik Kurulu (MGK) λειτουργεί από το 1961 ως θεσμός συντονισμού στρατού–κυβέρνησης. Αποτελεί βασικό εργαλείο χάραξης στρατηγικής.
- Ισραήλ: Το Security Cabinet και τα think tanks όπως το INSS τροφοδοτούν την πολιτική με σενάρια, μελέτες και εκτιμήσεις απειλών.
Στην Ελλάδα, αντίθετα, δεν υπάρχει μόνιμος μηχανισμός που να συντονίζει στρατηγικά το Υπουργείο Εξωτερικών, το Υπουργείο Άμυνας και τα υπόλοιπα κρίσιμα υπουργεία.
Απουσία think tanks και ερευνητικών ινστιτούτων
Η Ελλάδα στερείται σοβαρών δεξαμενών σκέψης. Τα περισσότερα ινστιτούτα λειτουργούν αποσπασματικά, χωρίς πραγματική επιρροή στη λήψη αποφάσεων.
- Στις ΗΠΑ, το RAND Corporation αναπτύσσει στρατηγικές για το Πεντάγωνο εδώ και δεκαετίες.
- Στη Βρετανία, το Chatham House επηρεάζει την εξωτερική πολιτική και το δημόσιο διάλογο.
- Στην Τουρκία, το SETA στηρίζει άμεσα την κυβερνητική στρατηγική.
Η Ελλάδα, χωρίς τέτοιες δομές, αδυνατεί να παράξει στρατηγική γνώση in-house.
Αδρανοποίηση ανθρώπινου δυναμικού
Η χώρα διαθέτει άξιους διπλωμάτες, στρατιωτικούς, επιστήμονες και ακαδημαϊκούς. Όμως, χωρίς θεσμικά κανάλια, οι απόψεις τους μένουν στο περιθώριο.
Το ανθρώπινο δυναμικό εγκλωβίζεται σε μια κουλτούρα compromis του παρελθόντος, χωρίς δυνατότητα ουσιαστικής συμβολής.
Επικοινωνιακή διαχείριση αντί στρατηγικής
Το policy-making στην Ελλάδα είναι επικοινωνιακό. Αντί για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό με στόχους, δείκτες και εναλλακτικά σενάρια, καταλήγει σε «εκθέσεις ιδεών».
Αυτό οδηγεί σε αποποίηση ευθύνης (drifting responsibility): όλοι περιμένουν τις εξελίξεις, κανείς δεν σχεδιάζει.
Τι σημαινει Εθνοκεντρικη Στρατηγικη
Ο «εθνοκεντρισμός» παρεξηγείται συχνά ως σωβινισμός. Στην πραγματικότητα, σημαίνει κάτι άλλο:
- Καθαρή ιεράρχηση εθνικών συμφερόντων.
- Αποφυγή προγονοπληξίας και μύθων περί «σωστής πλευράς της ιστορίας».
- Στρατηγικός ρεαλισμός: ανάλυση διεθνούς περιβάλλοντος με βάση τι εξυπηρετεί το εθνικό συμφέρον.
Ο Ken Booth στο έργο του Ethnocentrism and Strategy (1979) ανέδειξε πώς η στρατηγική κουλτούρα επηρεάζει τη χάραξη υψηλής στρατηγικής. Η Ελλάδα χρειάζεται ένα νέο υπόδειγμα, βασισμένο όχι σε αφηγήματα, αλλά σε συγκεκριμένα εθνικά συμφέροντα.
Προτασεις για μια νεα στρατηγικη αρχιτεκτονικη
1. Εθνικό Συμβουλιο Στρατηγικης και Ασφαλειας (ΕΣΣΑ)
- Υπάγεται στον Πρωθυπουργό.
- Μόνιμη γραμματεία με διπλωμάτες, στρατιωτικούς, ειδικούς.
- Θεματικές διευθύνσεις: Εξωτερική Πολιτική, Άμυνα, Ενέργεια, Κυβερνοασφάλεια, Υβριδικές Απειλές.
- Υποχρεωτική Αναθεώρηση Εθνικής Στρατηγικής ανά 4 χρόνια.
2. Εθνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών
- Δημόσιο–ιδιωτικό σχήμα στα πρότυπα του RAND.
- Εκπόνηση μελετών, σεναρίων και προσομοιώσεων κρίσεων.
- Συνεργασία με πανεπιστήμια και διεθνή think tanks.
3. Μονάδες Στρατηγικού Σχεδιασμού σε Υπουργεία
- Μικρές ομάδες (5-10 άτομα) σε κάθε υπουργείο.
- Σύνδεση με το ΕΣΣΑ για κεντρικό συντονισμό.
- Παραδείγματα:
- Στο Υπουργείο Ενέργειας → στρατηγική για ενεργειακή ασφάλεια.
- Στο Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης → κυβερνοάμυνα.
- Στο Υπουργείο Ναυτιλίας → θαλάσσια ασφάλεια.
4. Θεσμοθέτηση μεθόδων στρατηγικού σχεδιασμού
- Delphi Method: συλλογική ανάλυση από πολλούς ειδικούς με ανώνυμη ανταλλαγή απόψεων.
- Scenario Planning: προετοιμασία για 3-4 σενάρια (π.χ. κλιμάκωση Τουρκίας, κρίση στο Αιγαίο, ενεργειακός εκβιασμός).
- War Gaming: προσομοιώσεις επιχειρησιακών και πολιτικών σεναρίων.
5. Αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού
- National Security Fellowship: ένταξη νέων επιστημόνων και αξιωματικών σε θεσμούς στρατηγικής.
- Rotations: ανταλλαγή θέσεων μεταξύ διπλωματών, στρατιωτικών, ακαδημαϊκών.
- Διαρκής εκπαίδευση: προγράμματα στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, στη Σχολή Διπλωματών, σε πανεπιστήμια.
Χρονοδιαγραμμα εφαρμογης
Βραχυπρόθεσμα (1-2 χρόνια)
- Ίδρυση ΕΣΣΑ.
- Έναρξη λειτουργίας Εθνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών.
- Πιλοτικές μονάδες στρατηγικού σχεδιασμού σε 2 υπουργεία (Εξωτερικών & Άμυνας).
Μεσοπρόθεσμα (3-5 χρόνια)
- Επέκταση μονάδων σε όλα τα υπουργεία.
- Καθιέρωση Delphi & Scenario Planning ως θεσμικής διαδικασίας.
- Έναρξη προγράμματος National Security Fellowship.
Μακροπρόθεσμα (5-10 χρόνια)
- Εδραίωση στρατηγικής κουλτούρας.
- Διαμόρφωση θεσμικής μνήμης.
- Διεθνής αναγνώριση της Ελλάδας ως παραγωγού στρατηγικής γνώσης.
Συμπερασμα
Η Ελλάδα χρειάζεται επειγόντως μια αλλαγή παραδείγματος. Δεν αρκεί να μιμούμαστε θεσμούς άλλων χωρών· χρειάζεται να δημιουργήσουμε ένα ολοκληρωμένο εθνοκεντρικό μοντέλο στρατηγικής που θα αντλεί από την παράδοση αλλά θα προσαρμόζεται στις προκλήσεις του 21ου αιώνα.
Μόνο έτσι θα πάψουμε να λειτουργούμε αντιδραστικά και θα γίνουμε παραγωγός στρατηγικής ισχύος. Διαφορετικά, η χώρα θα συνεχίσει να πορεύεται εγκλωβισμένη σε μια κουλτούρα επικοινωνιακής διαχείρισης, εκτεθειμένη σε κινδύνους που δεν θα είναι σε θέση να ελέγξει.
Η επιλογή είναι ιστορική – και δεν υπάρχει πολυτέλεια αναβολής.