Οι συνεχείς εντάσεις στο Αιγαίο, οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι και πώς η Ελλάδα μπορεί να διασφαλίσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα σε αυτό το κρίσιμο σημείο.
Εισαγωγη
Ο χώρος που εκτείνεται από το Αιγαίο Πέλαγος έως την Ανατολική Μεσόγειο έχει αναδειχθεί σε σημαντική γεωπολιτική περιοχή, καθώς αποτελεί κομμάτι της Rimland της Ευρώπης και της νότιας Ευρασίας. Στρατηγικά τοποθετημένος μεταξύ της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, αυτός ο χώρος διαμορφώνει ένα ιδιαίτερο πλαίσιο για τις διεθνείς ισορροπίες. Το ενδιαφέρον για τον έλεγχο της Rimland, της “περιφερειακής ζώνης” που σύμφωνα με τον γεωγράφο Νίκολας Σπάικμαν προσδιορίζει την ισχύ μεταξύ ξηράς και θάλασσας, είναι έντονο, καθώς προσφέρει οικονομική και στρατηγική πρόσβαση σε διάφορες ηπείρους.
«Ο έλεγχος της Rimland σημαίνει την κατοχή της πρόσβασης σε πολλαπλές ηπείρους, γεγονός που προσδίδει γεωστρατηγική και γεωοικονομική ισχύ σε αυτόν που τον κατέχει»
– Νίκολας Σπάικμαν, Θεωρία της Rimland.
Ιστορικη και Γεωπολιτικη Σημασια του Αιγαιου και της Ανατολικης Μεσογειου
Ιστορικό Πλαίσιο
Από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή, η περιοχή αυτή υπήρξε πεδίο μάχης μεταξύ μεγάλων αυτοκρατοριών και σύγχρονων κρατών, λόγω της στρατηγικής της θέσης. Η Αθηναϊκή και η Οθωμανική αυτοκρατορία, για παράδειγμα, αναγνώρισαν τη σημασία του Αιγαίου ως πύλη προς την Ανατολή και την Ευρώπη. Η σύγχρονη Ελλάδα έχει αντιμετωπίσει συνεχείς προκλήσεις στην προσπάθειά της να διατηρήσει τον έλεγχο των θαλάσσιων οδών, ειδικά σε ό,τι αφορά τον εναέριο και θαλάσσιο χώρο της.
«Η Ελλάδα εδώ και αιώνες παλεύει για την κυριαρχία της στα θαλάσσια περάσματα του Αιγαίου, προστατεύοντας τη θέση της στην περιφερειακή ζώνη της Rimland»
– Ιστορικός Κ. Μανιάτης, Σύγγραμμα “Η Στρατηγική Σημασία του Αιγαίου”.
Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το Αιγαίο και η Ανατολική Μεσόγειος αποτέλεσαν «θερμά» σημεία της Rimland της Ευρώπης, καθώς βρίσκονταν στο σύνορο μεταξύ της σοβιετικής και δυτικής επιρροής. Η περιοχή συνέβαλε στην αμυντική γραμμή του ΝΑΤΟ, αποτελώντας σημείο στρατηγικής σημασίας που συνδέει την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή.
Η Σύγχρονη Γεωπολιτική και Γεωοικονομική Πραγματικότητα
Σήμερα, με την ανακάλυψη ενεργειακών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο αποκτά νέα οικονομική και στρατηγική σημασία. Η έννοια της γεωοικονομίας, δηλαδή η εκμετάλλευση της γεωγραφικής θέσης για οικονομικό όφελος, αναδεικνύεται σε σημαντικό παράγοντα στην περιοχή. Τα κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου προσδίδουν νέες δυνατότητες συνεργασίας αλλά και έντασης, ειδικά ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία.
«Η γεωοικονομία στην Ανατολική Μεσόγειο γίνεται κεντρικό στοιχείο των σύγχρονων στρατηγικών ισορροπιών. Οι ενεργειακοί πόροι αναδιατάσσουν τη γεωπολιτική σημασία της περιοχής»
– Καθηγητής Γεωπολιτικής Θ. Τσουκαλάς, Συνέντευξη στο “Βήμα”.
Εντασεις με την Τουρκια και Ζητηματα Εθνικης Κυριαρχιας
Η Αναζήτηση Κυριαρχίας στη Θάλασσα και την ΑΟΖ
Η οριοθέτηση της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας είναι μία από τις πιο σημαντικές πτυχές των γεωπολιτικών διενέξεων στο Αιγαίο. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), η Ελλάδα έχει δικαίωμα σε 12 ναυτικά μίλια χωρικών υδάτων, γεγονός που όμως αμφισβητείται έντονα από την Τουρκία. Η Ελλάδα στηρίζεται στο διεθνές δίκαιο για να διασφαλίσει τα δικαιώματά της στην ΑΟΖ, η οποία εκτείνεται μέχρι τις ακτές της Ανατολικής Μεσογείου.
«Η αναγνώριση της ΑΟΖ είναι απαραίτητη για την εθνική κυριαρχία και τη διασφάλιση των πόρων της χώρας, κάτι που αποτελεί δικαίωμα σύμφωνα με το UNCLOS»
– Διεθνολόγος Ν. Πλακίδας, “Καθημερινή”.
Αεροπορικές και Ναυτικές Προκλήσεις
Οι συνεχείς παραβιάσεις του εναέριου και θαλάσσιου χώρου από την Τουρκία αποτελούν μέσο αμφισβήτησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας. Οι παραβιάσεις αυτές είναι ιδιαίτερα συχνές γύρω από νησιά όπως η Ρόδος και το Καστελλόριζο, τα οποία βρίσκονται κοντά σε θαλάσσιες ζώνες με πιθανά ενεργειακά κοιτάσματα. Η στρατιωτική παρουσία της Ελλάδας στην περιοχή αποτελεί παράγοντα αποτροπής απέναντι στις τουρκικές διεκδικήσεις, με τις ένοπλες δυνάμεις να ενισχύουν διαρκώς τις δυνατότητές τους μέσω εξοπλιστικών προγραμμάτων.
«Οι τουρκικές παραβιάσεις στο Αιγαίο απειλούν τη σταθερότητα της Rimland της Νότιας Ευρασίας και αποτελούν προκλήσεις για το σύστημα ασφάλειας στην περιοχή»
– Σμήναρχος Ε. Κωνσταντίνου, Περιοδικό “Άμυνα και Διπλωματία”.
Διεθνεις Συμμαχιες και Στρατηγικες Συνεργασιες
Ο Ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των Διεθνών Οργανισμών
Η Ελλάδα εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διεθνών συμμαχιών που αποσκοπούν στη διατήρηση της ειρήνης και σταθερότητας στην περιοχή της Rimland. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ειδικά, παίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής έναντι της Τουρκίας, η οποία αμφισβητεί το διεθνές δίκαιο με τις διεκδικήσεις της.
Η αμυντική συνεργασία της Ελλάδας με την Γαλλία, στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συμφωνιών και εξοπλιστικών προγραμμάτων, προσφέρει σημαντική στρατιωτική και πολιτική στήριξη για τη διατήρηση της κυριαρχίας και της σταθερότητας στην περιοχή.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να σταθεί στο πλευρό της Ελλάδας, καθώς τα δικαιώματα της χώρας στον χώρο της Rimland επηρεάζουν την ασφάλεια όλης της Ευρώπης»
– Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, σε ομιλία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Συνεργασίες με Περιφερειακές Δυνάμεις και ΗΠΑ
Η στρατηγική συνεργασία της Ελλάδας με χώρες όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος και η Κύπρος, μέσω κοινών αμυντικών και ενεργειακών συμφωνιών, αποσκοπεί στη διασφάλιση της ασφάλειας και της ειρήνης. Επιπλέον, η ενισχυμένη συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες ενισχύει τον αμυντικό ρόλο της Ελλάδας στην ευρύτερη Rimland της Ανατολικής Μεσογείου.
«Η συνεργασία με τις ΗΠΑ και τις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου ενισχύει την ασφάλεια της περιοχής και συμβάλλει στην αποτροπή εξωτερικών απειλών»
– Πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Τζέφρι Πάιατ, Συνέντευξη στο “Kathimerini”.
Συμπερασματα
Ο χώρος του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου, ως σημαντικό τμήμα της Rimland της Ευρώπης και της νότιας Ευρασίας, διαδραματίζει κομβικό ρόλο στις σύγχρονες γεωπολιτικές ισορροπίες. Η ανάγκη της Ελλάδας να διασφαλίσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική, καθώς οι διεθνείς και περιφερειακές προκλήσεις παραμένουν ισχυρές. Οι συνεχείς επενδύσεις στις ένοπλες δυνάμεις, οι στρατηγικές συμμαχίες με ευρωπαϊκές και περιφερειακές χώρες και η σταθερή συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελούν ζωτικής σημασίας παράγοντες για την προστασία των εθνικών συμφερόντων της Ελλάδας.
Ο διαρκής αγώνας για σταθερότητα στην Rimland της Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου καταδεικνύει την ανάγκη μιας στρατηγικής που θα εξασφαλίσει μακροχρόνια ειρήνη και κυριαρχία, και θα θωρακίσει την Ελλάδα έναντι κάθε εξωτερικής απειλής.